جشنواره فیلم فجر مشهد

محمدجواد استادی - پژوهشگر مطالعات فرهنگی، سینما -  هنر  صنعت پیچیده‌ای است که با اتکا بر فرمول سرگرمی سازی نقشی بنیادین در تقویت گفتمانی و دگرگونی‌های فرهنگی جامعه‌های گوناگون ایفا می‌کند. نقطه قوت سینما به نسبت دیگر هنر‌ها در این است که امکان لمس و پیوند نزدیک‌تر حسی و عاطفی برای مخاطب را بیشتر فراهم می‌آورد و بر این بنیاد و با بهره بردن از شبکه‌ای رنگارنگ از هنر‌های گوناگون زمینه تبدیل شدن معانی و مفاهیم انتزاعی را به فرم‌های تأثیرگذار بر مخاطب فراهم می‌آورد. به همین دلیل است که یکی از برترین ابزار‌ها برای رواج دادن و گفتمانی کردن نگره‌های ایدئولوژیک در هر جامعه، به طورکلی زبان هنر و به طور ویژه زبان هنری سینماست.

قدرت گرفتن روزافزون سینما و پیوند جدی آن با گروه‌های گوناگون مردم موجب شد سیاست ورزان، کارگزاران و حکومت‌ها نگاهی جدی‌تر به این هنر داشته باشند و از ظرفیت‌های ویژه آن برای ترویج و گسترش نگاه‌های خویش در نظام اجتماعی بهره ببرند. به همین دلیل و البته به واسطه هزینه‌های سنگین هنر سینما، همواره در همه نقاط جهان، تولید آثار سینمایی در بسیاری از موارد وابسته به نهاد‌های دولتی و حاکمیتی بوده است. در سینمای ایران نیز همواره شاهد حضور نهاد‌های گوناگون هستیم که در جهت توسعه ارزش‌های خویش که البته قدرت گرفته از مبانی اصیل انقلاب هستند از ظرفیت‌های هنری بهره می‌برند. هرساله بخش شایان توجهی از آثار سینمایی تولیدشده در کشور ما با حمایت‌های گوناگون مادی یا معنوی نهاد‌ها به پرده سینما راه می‌یابند.

حمایت و پشتیبانی رسمی از ساخت آثار سینمایی یکی از اقدامات شایسته‌ای است که زمینه تأثیر فرهنگی و نرم بر جامعه را فراهم می‌آورد، زیرا امروز گسترش و تقویت ارزش ها، آرمان‌ها و اهداف جز در سایه کنش‌های فرهنگی غیرمستقیم اثرگذار نخواهد بود. سرمایه گذاری و حمایت از آثار سینمایی از سوی مجموعه‌های رسمی دولتی یا حاکمیتی نه تنها زمینه توسعه فرهنگی و اصلاح کنش‌های گوناگون در جامعه را فراهم می‌آورد، بلکه زمینه توسعه اقتصادی و رشد اقتصاد فرهنگ و هنر و کمک به خانواده بزرگ سینما را هم میسر می‌سازد.

هرساله در جشنواره فیلم فجر که به نوعی آیینه‌ای برای سینمای ایران محسوب می‌شود شاهد حضور آثار گوناگونی هستیم که با حمایت نهاد‌های مختلف ساخته شده اند. در جشنواره‌های گذشته تقریبا می‌توان روند مشخصی از حضور فیلم‌های تولید شده با حمایت نهاد‌های رسمی همچون بنیاد سینمایی فارابی، وزارتخانه‌های گوناگون، شهرداری ها، نهاد‌های نظامی و انتظامی و... را مشاهده کرد. طبیعی است که هر یک از این نهاد‌ها مبتنی بر بیانیه ارزش‌های خویش برای تأثیرگذاری بر جامعه با ورود به عرصه تأمین سرمایه و البته هدایت و جهت بخشی محتوایی، زمینه ساخت آثار سینمایی متنوع را فراهم آورده اند. چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر نیز شاهد حضور آثار سینمایی مختلفی بود که با پشتیبانی نهاد‌ها و مجموعه‌های گوناگون رسمی تولید شده بودند.

به طورکلی زمانی که چنین فهرست‌هایی را دنبال می‌کنیم، بیشترین حجم آثار مربوط به آثار سینمایی است که ارتباط مستقیمی با مقوله‌های آسیب اجتماعی، قضایی، انتظامی، دفاع مقدس، امنیتی و... دارند. ضمن تأیید اهمیت همه این موضوعات باید به جای خالی مضامین و مفاهیم معرفتی دینی که بنیاد نیاز‌های جامعه بر آن‌ها استوار است اشاره کرد. در کنار نهاد‌هایی که از ساخت آثار سینمایی مورد اشاره حمایت می‌کنند امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند حضور سازمان‌ها و تشکیلات متولی امر دین در عرصه حمایت از سینما هستیم. به عبارت بهتر با توجه به تغییر ماهیت ارتباطی جهان امروز باید بسیاری از نهاد‌های متولی امور دینی، روش‌های تبلیغی خویش را در حوزه سینما متمرکز سازند.

در میان مفاهیم دینی، زیارت در ایران از جایگاهی ممتاز برخوردار است. به دلیل وجود مضجع شریف حضرت رضا (ع) در مشهد مقدس، زیارت به یکی از مفاهیم بارز با ظرفیت سیاست گذاری در حوزه‌های مختلف بدل شده است. زیارت با پشتوانه معرفتی، جنبه‌های پررنگ مناسکی، ارتباط عمیق اعتقادی و نسبت مستقیم با شعار‌های انقلاب اسلامی، بیشترین ظرفیت را برای امتداد یافتن در زندگی روزمره مردم دارد. این امتداد با زبان سینما ممکن خواهد شد. مروری بر آثار جشنواره چهل و یکم و حتی جشنواره‌های پیشین نشان می‌دهد که هیچ گاه به ظرفیت زیارت توجهی جدی نشده است. درحالی که زیارت بیشترین ظرفیت تطبیق با ساختار‌های سینمایی برای ایجاد زنجیره انتقال معنی را دارد.

بر این بنیاد از نهاد‌های متولی نشر معارف دینی به ویژه زیارت انتظار می‌رود با درک شرایط روز جامعه و در راستای انجام رسالت‌های بنیادین خویش به این اولویت برجسته که مجموعه ارزش‌های بنیادین جامعه را خود جای داده است و زمینه تأثیر بر ابعاد گوناگون زندگی را فراهم می‌سازد توجه کند. چه بسا باید انتظار داشته باشیم که جشنواره فیلم فجر انقلاب اسلامی شاهد جایزه‌ای ویژه برای زیارت باشد، تا تشویقی نظام‌مند برای جریان تولید سینمای ایران به سوی تقویت گفتمان زیارت باشد.